สถานการณ์ปัญหา

แหล่งเรียนรู้

1) คำจำกัดความ  แผ่นดินไหวเกิดจากการสั่นสะเทือนของ​เปลือกโลกในระดับขนาดแตกต่างกัน  หากมีขนาดมากกว่า 5  ​จะเป็นการสั่นสะเทือนที่รุนแรง ทำให้เกิดการสูญเสียชีวิตและ​ทรัพย์สินจำนวนมากในแต่ละปีทั่วโลก มีแผ่นดินไหวเกิดขึ้น​เป็นแสนครั้งและแต่ละวันเกิดเป็นหลายร้อยครั้ง

2) กระบวนการเกิดแผ่นดินไหว เกิดขึ้นเมื่อ

•  มีการเคลื่อนตัวของรอยเลื่อนมีพลังในแผ่นธรณีภาค  เกิดการ​สะสมแรงเค้นและความเครียดอย่างช้า ๆ ใต้เปลือกโลก เมื่อเกิด​การเปลี่ยนแปลงอย่างฉับพลัน รอยเลื่อนในแผ่นเปลือกโลกจะ ​ปลดปล่อยพลังงานที่สะสมใต้เปลือกโลกเป็นคลื่นไหวสะเทือน  ​เกิดการสั่นสะเทือนของแผ่นดิน

•  เมื่อเกิดการปะทุของภูเขาไฟที่แมกมาแทรกดันขึ้นมาตามรอยแตก หรือปล่องภูเขาไฟ ทำให้เกิดแรงสั่นสะเทือนที่มีระดับความรุนแรงแตกต่างกัน การปะทุของภูเขาไฟใต้มหาสมุทร เป็นอีกระบวนการหนึ่งที่ทำให้เกิดแผ่นดินไหว หรือสึนามิขึ้น

3) ประเภทของรอยเลื่อนมีพลัง มี 3 ประเภทหลัก ดังนี้

3. รอยเลื่อนตามแนวระดับ (strike -

slip fault) หรือรอยเลื่อนเหลื่อม

ข้าง (transcurrent fault) 

เป็นรอยเลื่อนในหินที่สองด้านเคลื่อน

ตัวในแนวราบเฉือนกัน

1.รอยเลื่อนปกติ (normal fault)

เป็นรอยเลื่อนที่หินเพดานเลื่อนลง 

เมื่อเทียบกับหินพื้น

2. รอยเลื่อนย้อน(reverse fault)

เป็นรอยเลื่อนที่หินเพดานเลื่อนขึ้น

เมื่อเทียบกับหินพื้น ถ้ารอยเลื่อนย้อน

มีค่ามุมเท่ากับหรือน้อยกว่า 45 องศา 

เรียกว่ารอยเลื่อนย้อนมุมต่ำ

4) สาเหตุการเกิดแผ่นดินไหว การเกิดแผ่นดินไหวมีสาเหตุหลัก 2 ประการ ดังนี้

4.1) การเคลื่อนตัวฉับพลันของรอยเลื่อนมีพลัง ทั้งขนาดใหญ่และขนาดเล็ก เกิดขึ้นในชั้นเปลือกโลก ซึ่งยังคงมีการเคลื่อนที่หรือ​เปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ แผ่นดินไหวจะเกิดขึ้นเมื่อพลังงานจากความเครียดที่สะสมบริเวณรอยเลื่อนมีมากจึงเกิดการปรับสมดุลใหม่ ​แผ่นดินไหวที่มีความรุนแรงมากมักเกิดในบริเวณการเคลื่อนที่ของเปลือกโลกเข้าหากัน 

4.2) การปะทุของภูเขาไฟอย่างรุนแรง เช่น การปะทุของแก๊ส ไอน้ำการไหลพุ่งของลาวาออกสู่ภายนอกปล่องภูเขาไฟหรือบริเวณ​รอยแยกของเปลือกโลก

5) ขนาดและความรุนแรงของแผ่นดินไหว มาตรวัดขนาดและความรุนแรงของ การสั่นสะเทือนของแผ่นดินไหวที่นิยมใช้ ได้แก่

5.1) ขนาดของแผ่นดินไหว (magnitude) เป็นการวัดพลังงานของแผ่นดินไหว ที่ปลดปล่อยออกมา เป็นการคำนวณปริมาณ​พลังงานที่ถูกปล่อยออกมาจากศูนย์กลางการเกิด แผ่นดินไหวที่วัดได้จากความสูงของคลื่น (amplitude) จากเส้นไซสโมแกรม หากมี​ความสูงมากแสดงว่าพื้นดินจะมีการสั่นสะเทือนมาก หรือแสดงว่ามีแผ่นดินไหวรุนแรงมากมาตรวัดขนาดแผ่นดินไหวที่สำคัญ ได้แก่ ​มาตราริกเตอร์ (Richter Scale) นิยมใช้กับแผ่นดินไหวที่มีขนาดเล็กกว่า หรือเท่ากับ 6 ถ้ามากกว่านั้นใช้ มาตราโมเมนต์ (Moment ​Scale) เนื่องจากมีความละเอียดและแม่นยำกว่า ขนาดแผ่นดินไหวแสดงในตาราง ดังนี้

5.2) ความรุนแรงของแผ่นดินไหว(intensity)เป็นการวัดจากความรู้สึกที่รับรู้ และผลกระทบจากความเสียหาย

ที่มีต่อคน โครงสร้าง อาคาร และพื้นดิน ใช้มาตราเมอร์คัลลี ปรับปรุง ซึ่งมีค่าระหว่าง I - XII ความรุนแรงมีผลกระทบ ดังตาราง

ที่มา : www.dmr.go.th/กรมทรัพยากรธรณี

6) การกระจายการเกิดแผ่นดินไหวของโลก

แผนที่แสดงการกระจายการเกิดแผ่นดินไหวของโลกในช่วง พ.ศ.2543-2564

ที่มา: https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/

จากแผนที่จุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวส่วนใหญ่อยู่บริเวณวงแหวนแห่งไฟในบริเวณแนวรอยต่อแผ่นเปลือกโลกแปซิฟิกที่มีการขยาย​ตัวตลอดเวลา ซึ่งจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวและความลึกของแผ่นดินไหว ส่งผลต่อความรุนแรง กระทบต่อชีวิตและทรัพย์สินเช่น ​แผ่นดินไหวที่ประเทศเปรู เมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2555 มีขนาด 6.1 บริเวณที่เกิดแผ่นดินไหวมีประชากร อาศัยอยู่หนาแน่น แต่ไม่มี​ความเสียหาย เนื่องจากระดับความลึกของจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวอยู่ในระดับปานกลาง 143 กิโลเมตรจากพื้นดิน ขณะที่เดือน​เดียวกันที่เมืองตาบริซ ประเทศอิหร่าน เกิดแผ่นดินไหวขนาด 6.4 ระดับความลึกของจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหว 9.9 กิโลเมตร ซึ่งอยู่ใน​ระดับตื้น ส่งผลให้หมู่บ้านเสียหาย มีผู้เสียชีวิตและได้รับบาดเจ็บจำนวนมาก แสดงว่าระดับความลึกของจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวใน​ระดับตื้นจะอันตรายมากกว่าระดับลึก

แผนที่รอยเลื่อนมีพลังในประเทศไทย

7) ภัยต่าง ๆ ที่เกิดจากแผ่นดินไหวรุนแรง

1. เกิดแรงสั่นสะเทือนของแผ่นดินรุนแรง  ทำให้สิ่งก่อสร้างพัง ​แผ่นดินแยก หรือ แผ่นดินทรุด ผู้คนได้รับบาดเจ็บหรือเสียชีวิต

2. เกิดไฟไหม้ การเกิดแผ่นดินไหวรุนแรงในพื้นที่ชุมชนที่มีการ​ใช้แก๊สหุงต้ม เมื่อท่อแก๊สรั่ว จะทำให้เกิดไฟไหม้อย่างรุนแรง​และอาจทำให้มีการเสียชีวิตตามมาด้วย

3. เกิดสึนามิ จากการเกิดแผ่นดินไหวรุนแรงใต้ทะเล หรือ​มหาสมุทร ซึ่งทำลายอาคาร สิ่งก่อสร้าง ทรัพย์สิน และชีวิต​มนุษย์จำนวนมากบริเวณชายฝั่งทะเล

4. เกิดแผ่นดินถล่มในพื้นที่เทือกเขาหรือพื้นที่ลาดชัน ทำให้​อาคารบ้านเรือนที่อยู่เชิงเขาพังทลายและอาจมีการเสียชีวิตของ​ผู้คนจำนวนมากได้

การเกิดแผ่นดินไหวในประเทศไทย เกิดจาก​การปลดปล่อยพลังงานที่สะสมของรอยเลื่อนมีพลัง ​จำนวน 14 กลุ่ม พบอยู่ ในภาคเหนือ ภาคตะวันตก ​และภาคใต้ของประเทศ เนื่องจากเป็นรอยเลื่อน​ขนาดเล็ก ทำให้เกิดแผ่นดินไหวไม่รุนแรงมาก แผ่น​ดินไหวที่เกิดรุนแรง เช่น แผ่นดินไหวที่มีจุดเหนือ​ศูนย์เกิด แผ่นดินไหวอยู่ที่อำเภอแม่ลาว  จังหวัด​เชียงราย  เมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 เนื่องจาก​มีแนวรอยแยกเป็นจำนวนมาก กรมอุตุนิยมวิทยา​รายงานว่าแผ่นดินไหวครั้งนี้มีขนาด 6.3 ลึก 7.4 ​กม.ซึ่งไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในรอบ 100 ปี

    ศูนย์กลางแผ่นดินไหวขนาดใหญ่และมีผลต่อ​ไทย มักอยู่บริเวณหมู่เกาะอันดามัน อินโดนีเซีย เมีย​นมา ทางตอนใต้ของจีน และทางตอนเหนือของลาว

ประเทศไทยมีแนวรอยเลื่อนมีพลังที่ยังอาจ​ทำให้เกิดแผ่นดินไหวได้ 14 รอยเลื่อน ได้แก่ แม่จัน ​แม่อิง ปัว พะเยา แม่ทา แม่ฮ่องสอน เถิน อุตรดิตถ์ ​เมย เพชรบูรณ์ ศรีสวัสดิ์ เจดีย์สามองค์ ระนอง และ​คลองมะลุ่ย

1) คําจํากัดความ ภูเขาไฟปะทุเป็นปรากฏการณ์ทางธรณีวิทยาที่มีความ​รุนแรง แตกต่างกันไปตามลักษณะการปะทุและประเภทของการปะทุ ทั่วโลก ​มีภูเขาไฟมีพลังประมาณ 1,500 ลูก ส่วนใหญ่อยู่ตามแนววงแหวนแห่งไฟใน​บริเวณมหาสมุทรแปซิฟิก การปะทุของภูเขาไฟ มีหลายแบบ เช่น แบบแมกมา​แทรกดันหรือพุขึ้นมาตามรอยแตก หรือปะทุจากปล่อง จนเหนือ พ้นพื้นผิว​เปลือกโลก หรือเกิด การปะทุอย่างรุนแรงทําให้ฝุ่น เถ้าธุลี แก๊ส ไอนํ้า และเศษ​หินภูเขาไฟ จํานวนมากปะทุสูงขึ้นไปในอากาศเป็นระยะ 5-20 กิโลเมตร

2) กระบวนการเกิดภูเขาไฟปะทุ ภายใต้เปลือกโลกมีการไหลเวียนของแมกมาอยู่ ตลอดเวลา เมื่อเปลือกโลกมีจุดอ่อน เช่น รอยต่อ​ระหว่างเปลือกโลก การเคลื่อนที่ของเปลือกโลก ในบริเวณรอยต่อดังกล่าว เช่น การมุดเข้าหากัน หรือแยกออกจากกัน ทําให้แมกมาที่​อยู่ภายใต้ มีแรงดันที่สูงจึงเคลื่อนตัวขึ้นสู่ผิวโลกผ่านรอยแตกของชั้นหินต่างๆ ลักษณะการปะทุ ขึ้นอยู่กับองค์ประกอบของแมกมาใน​บริเวณนั้น

3) ประเภทการปะทุของภูเขาไฟ ตามลักษณะความรุนแรงของการปะทุ มีดังนี้

เป็นการปะทุที่รุนแรงมากที่สุด มีลาวาที่เหนียวข้นการพ่นเถ้าธุลี เศษหิน และแก็ส ขึ้นสู่บรรยากาศชั้นสแตรโทพเฟียร์ ตัวยความเร็วมหาศาลทำให้เศษหินกระจ่ายออกไปใด้ไกลจากภูเขาไฟมาก การปะเทุแบบนี้อาจทำให้เกิดภูเขาไฟแบบกรวยกรวดภูเขาไฟ หรือ แบบกรวยภูเขาไฟสลับชั้น

เป็นการปะทุรุนแรงในระยะเวลาสั้นๆ ลาวาที่ขันหนืดมีการพ่นและระเบิดของเศษหินออกจากปล่องการปะทุแบบนี้มีความรุนแรงที่ทำให้เศษหินกระเต็นออกไปด้วยความเร็วมากกว่านาทีละ 350 เมตร และ

มีความสูงในบรรยากาศได้หลายกิโลเมตร ทำให้เกิดหมอกควันคล้ายดอกเห็ดในบรรยากาศ การปะทุแบบนี้ทำให้เกิดภูเขาไฟแบบกรวยกรวดภูเขาไฟ

เป็นการปะทุของลาวาเหลวออกจากปล่อง ทำให้เศษหินทับถมที่ปากปล่อง การปะทุจะเกิดขึ้นในเวลาสั้นๆ อาจทำให้ลาวาพวยพุ่งไปในอากาศสูงหลายร้อยเมตรก่อนตกลงมา เศษหินกระจัดกระจาย รวมถึงเถ้าหรือบอมบ์ และมีลาวาไหลหลากปานกลาง ลักษณะการปะทุ แบบนี้ทำให้เกิดภูเขาไฟหลายแบบ เช่น แบบกรวยกรวดภูเขาไฟหรือแบบกรวยภูเขาไฟสลับชั้น

เป็นการปะทุที่มีความรุนแรงน้อยสุด มีการพ่นลาวาร้อนเป็นลำขึ้นไปในอากาศคล้ายน้ำพุ มีลาวาหลากไหลเป็นลำธารออกจากปล่องลาวาที่เหลวจะสะสมกัน จนเกิดเป็นภูเขาไฟรูปโล่

4) สาเหตุการเกิดภูเขาไฟปะทุ มีดังนี้

4.1) เกิดจากการเคลื่อนที่ของแมกมา มีแรงดันปะทุขึ้นเหนือแผ่นดินตามรอยต่อ ระหว่างแผ่นเปลือกโลก รอบวงแหวนแห่งไฟ เช่น ภูเขาไฟกรากะตัว ภูเขาไฟซีนาบุง ประเทศ อินโดนีเซีย

4.2) เกิดจากจุดร้อนนอกรอยต่อระหว่างแผ่นเปลือกโลก ใต้แผ่นเปลือกโลก มีจุดร้อนที่มีแมกมาร้อนจัดพร้อมที่จะปะทุขึ้นมาเหนือผิวโลก เช่น บริเวณกลางแผ่นเปลือกโลก แปซิฟิกมีจุดร้อนที่หมู่เกาะฮาวาย

5) การกระจายของภูเขาไฟมีพลังของโลก

จากแผนที่ การกระจายของภูเขาไฟอยู่บริเวณวงแหวนแห่งไฟในมหาสมุทรแปซิฟิก ซึ่งเป็นบริเวณที่มีรอยต่อของแผ่นเปลือกโลกแปซิฟิกกับแผ่นเปลือกโลกอเมริกาเหนือด้านตะวันออกและแผ่นฟิลิปปิน แผ่นอินโด-ออสเตรเลียด้านตะวันตก โดยแผ่นเปลือกโลกแปซิฟิกด้านตะวันออกจะมุดเข้าไปใต้แผ่นอเมริกา ขณะที่แผ่นฟิลิปปินและแผ่นอินโด-ออสเตรเลียมุดเข้าไปใต้แผ่นเปลือกโลกแปซิฟิก การเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลกทำให้รอยต่อเกิดจุดอ่อนที่ส่งผลให้แมกมาไหลขึ้นเหนือผิวดินได้

6) ภัยต่าง ๆ ที่เกิดจากภูเขาไฟปะทุรุนแรง มีดังนี้

เป็นแก๊สที่ละลายเป็นของเหลวอยู่ในแมกมา มีความเป็นกรดจัด ประกอบด้วยไอน้ำ คาร์บอนไดออกไซต์ ซัลเฟอร์ไตออกไซต์ และไฮโตรเจนเฮไลด์ ซึ่งเมื่อปะทุเป็นกลุ่มควันขึ้นสู่บรรยากาศลอยไปตามกระแสลม และเมื่อตกลงมาคล้ายฝนกรดที่เป็นพิษ เมื่อสัมผัส หรือสูดดมเข้าสู่ร่างกาย จะทำให้เกิดความ ระคายเคืองที่ผิวหนัง

เป็นตะกอนภูเขาไฟขนาดต่างๆ ที่ถูกพุ่งออกมาจากภูเขาไฟ และถูกพัดพาไปในอากาศ ฝุ่นภูเขาไฟ เถ้าธุลีภูเขาไฟ ตะกรันภูเขาไฟ บอมบ์ภูเขาไฟ เมื่อเวลานานมากขึ้นจะผุพังอยู่ร่วมกันรอบภูเขาไฟ หากอยู่บนพื้นที่ลาดชันและมีฝนตกมากอาจทำให้เกิดการถล่ม เป็นอันตรายต่อผู้คน สิ่งก่อสร้าง และชุมชนที่อยู่รอบเชิงเขาได้

เป็นลาวาเหลวไหลออกไปจากปล่องภูเขาไฟ หรือรอยแตกของเปลือกโลกมีลักษณะเหมือนลำธารลาวา ไหลเคลื่อนที่อย่างช้าๆ ก่อนที่จะแข็งตัว สามารถทำลายอาคารและทรัพย์สินที่เคลื่อนผ่านได้

แรงสั่นสะเทือนและแรงตันของแมกมาทำให้หิน ดิน ด้านข้างของภูเขาไฟเกิดการพังทลายเป็นแผ่นดินถล่ม เคลื่อนที่ลงสู่พื้นที่ต้านล่างอย่างรวดเร็ว ดังตัวอย่างภูเขาไฟเซนต์เฮเลนส์ ที่เกิดใน พ.ศ. 2523

เป็นฝุ่นและเถ้าธุลีภูเขาไฟที่ใหลออกมาจากปล่องภูเขาไฟ แล้วไหลลงไปกองทับถมกันด้านข้างของภูเขาไฟ รวมตัวกับน้ำจากฝนหรือหิมะละลาย ทำให้มีลักษณะเป็นโคลนไหลลงสู่พื้นที่ด้านล่างของภูเขาไฟทับถมบ้านเรือน และพื้นที่การเกษตรเสียหาย

เป็นฝุ่น เถ้าธุลี และเศษหินภูเขาไฟที่มีอุณหภูมิสูงมาก ปะทุออกจากปล่องภูเขาไฟแล้วไหลลงไปตามความลาดของขอบต้านข้างลงสู่ต้านล่างอย่างรวดเร็ว จะเผาไหม้สิ่งต่าง ๆ ที่หินตะกอนภูเขาไฟหลากเคลื่อนผ่าน

1) คําจํากัดความ สึนามิ คือ คลื่นที่เกิดจากแผ่นดินไหวและภูเขาไฟปะทุ​รุนแรงใต้ทะเลหรือมหาสมุทร และเคลื่อนที่ด้วยความเร็ว 500 - 700 กิโลเมตร​ต่อชั่วโมง หรือมากกว่า เข้าสู่ชายฝั่ง เมื่ออยู่ในทะเลเปิด คลื่นจะมีความสูง​น้อย แต่มีความยาวคลื่นมาก เมื่อคลื่นเคลื่อน เข้าสู่ชายฝั่งน้ำตื้นจะมี​ความเร็วและความยาวคลื่นลดลง แต่ความสูงคลื่นเพิ่มขึ้น ทำให้คลื่นมี​อำนาจ การทำลายสูงทั้งชีวิต อาคารที่อยู่อาศัย และทรัพย์สิน สึนามิเกิดบ่อย​บนพื้นที่ชายฝั่งในประเทศ ญี่ปุ่นที่มีเรือจอดอยู่จำนวนมากทางด้าน​มหาสมุทรแปซิฟิก จึงเป็นที่มาของชื่อ “สึนามิ” ที่แปลว่า คลื่นท่าเรือ (“nami” ​แปลว่า คลื่น และ “tsu” แปลว่า ท่าเรือ)

2) กระบวนการเกิดสึนามิ มีดังนี้

• เกิดแผ่นดินไหวหรือภูเขาไฟปะทุใต้ทะเลหรือมหาสมุทรอย่างรุนแรง ทำให้ น้ำทะเลกระเพื่อมตัวขึ้นสู่ผิวน้ำ

• ขณะที่อยู่ในทะเล คลื่นมีความสูงน้อยกว่า 1 เมตร แต่มีความยาวคลื่นประมาณ 100 - 200 กิโลเมตร

• คลื่นเคลื่อนตัวเข้าสู่ชายฝั่งด้วยความเร็วมากกว่า 700 กิโลเมตรต่อชั่วโมง และเมื่อเข้าใกล้ชายฝั่ง คลื่นจะสูงมากขึ้น

ถึง 10 เมตรหรือมากกว่า คล้ายกำแพงน้ำซัดเข้าสู่ชายฝั่ง ด้วยความเร็ว

ภาพจำลองการเกิดสึนามิอันเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงภูมิประเทศใต้น้ำ

3) ประเภทของสึนามิ สึนามิแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ได้แก่

3.1) สึนามิระยะใกล้ หรือสึนามิท้องถิ่น (local tsunami) เป็นสึนามิที่มีแหล่งกำเนิดอยู่ใกล้ชายฝั่ง คลื่นจะใช้ระยะเวลาเคลื่อนที่เข้า​สู่ชายฝั่งประมาณ 30 - 60 นาที

3.2) สึนามิระยะไกล (distant tsunami) มีแหล่งกำเนิดสึนามิอยู่ห่างไกลจากชายฝั่งที่ได้รับผลกระทบ คลื่นจะใช้เวลาในการเดิน​ทางเคลื่อนที่ถึงชายฝั่ง 4 - 8 ชั่วโมง หรือมากกว่า

4) สาเหตุการเกิดสึนามิ ที่สำคัญ มีดังนี้

4.1) แผ่นดินไหวใต้ทะเล หรือมหาสมุทรอย่างรุนแรง มักเกิดจากการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก ทำให้เกิดแรงสั่นสะเทือนจาก​ศูนย์กลางแผ่นดินไหวจนน้ำกระเพื่อมขึ้นสู่ผิวน้ำและทำให้เกิดสึนามิตามมา

4.2) เกาะภูเขาไฟปะทุ หรือภูเขาไฟใต้ทะเลปะทุอย่างรุนแรง ทำให้เกิดการสั่นสะเทือนและแรงผลักดันน้ำทะเลขึ้นสู่ผิวน้ำจนเกิด ​สึนามิตามมา

4.3) แผ่นดินถล่มขนาดใหญ่ใต้ทะเล โดยเฉพาะบริเวณรอยต่อของไหล่ทวีปกับที่ลาดทวีป การเกิดดินถล่มที่รุนแรงทำให้กองดิน​ทรายไหลลงสู่ที่ลาดทวีปอย่างรวดเร็วจนน้ำทะเลปั่นป่วนและเกิดเป็นสึนามิตามมา

4.4) อุกกาบาตขนาดใหญ่ตกในทะเล เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดสึนามิได้ แม้จะมีโอกาสการเกิดไม่มากนัก

สาเหตุการเกิดสึนามิ

5) การกระจายการเกิดสึนามิของโลก

แผนที่แสดงพื้นที่เสี่ยงการเกิดสึนามิของโลก

จากแผนที่  พื้นที่ชายฝั่งทะเลที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดสึนามิ เช่น ชายฝั่งของประเทศในมหาสมุทรแปซิฟิก ซึ่งมีระดับ​ความเสี่ยงตั้งแต่เสี่ยงมาก พบตามชายฝั่งประเทศรอบวงแหวนแห่งไฟแปซิฟิก เสี่ยงปานกลาง เช่น ชายฝั่งประเทศออสเตรเลีย​และแอฟริกา และเสี่ยงน้อย เช่น ชายฝั่งด้านตะวันออกของทวีปอเมริกาเหนือ ทวีปอเมริกาใต้ และตอนใต้ของทวีปแอฟริกา โดย​สาเหตุหลักที่ทำให้เกิดสึนามิ คือ แผ่นดินไหวและการปะทุของภูเขาไฟใต้มหาสมุทรอย่างรุนแรง มักเกิดขึ้นตามรอยต่อของแผ่น​เปลือกโลกในมหาสมุทร

6) ภัยต่าง ๆ ที่เกิดจากสึนามิรุนแรง  โดยสรุป มีดังนี้

        1. เกิดความเสียหายแก่ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เช่น ปะการัง หรือป่าชายเลนที่ถูกคลื่นซัดจนหักโค่น  หรือหลุด​ลอยไปกับมวลน้ำ เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิประเทศชายฝั่งทะเล ทั้งชายฝั่งทะเลที่ถูกทำลายและมีการทับถมสร้างแนว​ชายฝั่งใหม่

        2. ทำให้น้ำทะเลท่วมเข้าไปในชายฝั่งทะเล ส่งผลให้น้ำเค็มเข้าไปผสมในแหล่งน้ำจืด

        3. ทำลายอาคาร สิ่งก่อสร้างที่มีโครงสร้างไม่มั่นคงแข็งแรงจำนวนมาก ตลอดจนระบบสาธารณูปโภคต่าง ๆ ก่อให้เกิด​ความเสียหายทางเศรษฐกิจอย่างมหาศาล

        4. เกิดการสูญเสียชีวิตของมนุษย์ สัตว์เลี้ยง และสัตว์ป่าจำนวนมาก

1) คําจํากัดความ แผ่นดินถล่มเป็นภัยที่เกิดจากการเคลื่อนที่​ของมวลดินและ เศษหิน ด้วยแรงโน้มถ่วงของโลกโดยมีน้ำหรือ​แรงสั่นสะเทือนเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดการเคลื่อนที่ตามบริเวณ​พื้นที่ลาดชันของภูเขา อาจเกิดขึ้นอย่างช้า ๆ หรืออย่างฉับพลัน ​ก่อให้เกิดความเสียหาย ต่อชีวิตและทรัพย์สิน

2) กระบวนการเกิดแผ่นดินถล่ม มีดังนี้

• มีการสั่นสะเทือนในพื้นที่ เช่น แผ่นดินไหว ทำให้เศษหิน ดิน ร่วงหล่นลงมา ตามแรงโน้มถ่วงของโลก หรือมีฝนตกหนักต่อเนื่อง​ในพื้นที่ลาดชันบนภูเขา หรือเทือกเขา

• พื้นที่ลาดชันไม่สามารถรับน้ำหนักได้ทำให้เกิดดินถล่มลงมา การเคลื่อนที่ของ มวลดิน หิน มีทั้งความเร็วปานกลางและ​ความเร็วมาก โดยมีน้ำเป็นตัวขับเคลื่อน

• ในพื้นที่เทือกเขาหินปูนที่มีโพรงใต้ดิน อาจเกิดแผ่นดินถล่มหรือหลุมยุบขนาดใหญ่ได้

3) ประเภทของแผ่นดินถล่ม ตามความเร็วในการเคลื่อนที่และในสภาพที่มีน้ำ หรือ ไม่มีน้ำ ที่สำคัญ เช่น

• หินพัง (rock fall) เป็นแผ่นดินถล่มบนพื้นที่ที่มีความลาดชันมาก น้ำหนักของหินหรือแรงสั่น สะเทือนทำให้หินร่วงหล่นลงมา
• การเลื่อนไถล (slump) เป็นการเคลื่อนที่ของมวลหินหรือเศษดินเศษหินลงมาตามความลาดชัน โดยเคลื่อนที่หรือทรุดตัว​หมุนเป็นบล็อกตามระนาบโค้งเว้า มักเกิดบริเวณ หน้าผาหรือไหล่เขา
  
• การไหลของดิน (solifluction) เป็นการเลื่อนไถลของดินอย่างช้า ๆ ลงไปตามลาดเขาในเขตอากาศหนาว เกิดเนื่องจากน้ำแข็ง​และหิมะที่ละลายในฤดูร้อนไหลซึมลงไปในดินชั้นบน ทำให้ดิน ชั้นแฉะ ในขณะที่ดินชั้นล่าง ยังคงมีอุณหภูมิที่จุดเยือกแข็ง​อยู่ ดินชั้นบน จึงค่อย ๆ ไหลเลื่อนลงไป
  
• ดินไหล (earth flow) เป็นการเคลื่อนที่แบบเลื่อนไถลอย่างช้าๆลงมาตามลาดเขาของดินหรือหินผุเนื่องจากแรงดึงดูดของโลก​และมีน้ำในดินระดับปานกลาง
  
• โคลนไหล (mudflow) เป็นการไหลของมวลตะกอนขนาดเล็ก มีปริมาณน้ำมากจนเป็นดินโคลนเหลว ไหลลงไปตามร่องธาร​และที่ลาดเชิงเขาอย่างรวดเร็ว มีพลังงานที่จะทำลาย สิ่งกีดขวางตามทางที่ผ่านไป
  

ประเภทของแผ่นดินถล่ม ตามความเร็วในการเคลื่อนที่ เรียงจากช้าที่สุด (ซ้าย) ไปเร็วที่สุด (ขวา)

1. หินแตกไหล
2. ดินถล่มเนื่องจากการสร้างถนน
3. ดินถล่มใต้น้ำ
4. หินร่วง หรือหินหล่น
5. เศษตะกอนไหลเลื่อนตามทางน้ำ
6. หน้าผาผุกร่อน
7. ตลิ่งพัง
8. ดินถล่ม

4) สาเหตุการเกิดแผ่นดินถล่ม มีทั้งสาเหตุจากธรรมชาติและจากมนุษย์ ดังนี้

4.1) สาเหตุจากธรรมชาติ  เช่น  การเกิดแผ่นดินไหวที่รุนแรง ส่งผลให้แผ่นดินบริเวณลาดเขาที่มีความชันเกิดการ​เคลื่อนที่ลงมาตามแรงดึงดูดของโลก การมีฝนตกหนักต่อเนื่องน้ำฝนจะซึมไปสะสมอยู่ในดิน เมื่อดินไม่สามารถอุ้มน้ำไว้ได้​จะลื่นไถลลงตามความลาดชัน และมักมีต้นไม้ เศษหินเลื่อนไหลตามไปด้วยนอกจากนี้ ยังเกิดจากปัจจัยอื่น ๆ เช่น ภูเขาไฟ​ปะทุ หิมะถล่ม น้ำแข็งใต้ดินละลาย

4.2) สาเหตุจากมนุษย์ เช่น การเพาะปลูก การปลูกสิ่งก่อสร้างบนพื้นที่ลาดชันการตัดไม้ทำลายป่าเพื่อทำไร่  ทำสวน ​การตัดถนนตามไหล่เขา

5) การกระจายการเกิดแผ่นดินถล่มของโลก

แผนที่แสดงการเกิดแผ่นดินถล่มของโลก

จากแผนที่ พื้นที่เกิดแผ่นดินถล่มมักเป็นบริเวณที่ลาดเชิงเขา หรือพื้นที่ราบด้านหน้าภูเขาที่มีการพังทลายของดินสูง  ​หรือพื้นที่ต้นน้ำที่มีการทำลายป่ามาก  หรือเกิดบริเวณหน้าผาที่เป็นหินชนิดผุพังง่าย โดยหินนั้นรองรับชั้นดินที่มีความลาดเท​สูงและน้ำซึมผ่านได้สะดวก เมื่อเกิดพายุฝนตกหนัก ทำให้เกิดน้ำป่าไหลหลาก และเกิดแผ่นดินถล่มได้ง่าย บริเวณที่เกิดแผ่น​ดินถล่มบ่อย  เช่น  ชุมเขายูนนานและชุมเขาปามีร์ ในทวีปเอเชีย  เทือกเขาแอลปในทวีปยุโรป  เทือกเขาร็อกกีทางตะวันตก​ของทวีปอเมริกาเหนือ เทือกเขาแอนดีสในทวีปอเมริกาใต้

      สำหรับประเทศไทย แผ่นดินถล่มมีสาเหตุสำคัญมาจากการมีฝนตกหนักและมีฝนตกต่อเนื่องหลายวัน ถ้ามีปริมาณฝน​ภายใน 24 - 48 ชั่วโมง มากกว่า 300 มิลลิเมตร  โดยเฉพาะภาคเหนือและภาคใต้มีโอกาสเกิดแผ่นดินถล่มได้มาก เนื่องจากมี​สภาพพื้นที่เป็นภูเขาสูงและเนินเขาเป็นจำนวนมาก

6) ภัยต่าง ๆ ที่เกิดจากแผ่นดินถล่มรุนแรง มีดังนี้

        1. ทำให้บ้านเรือนพังทลายเสียหาย เนื่องจากถูกดินไหลเลื่อนถล่มทับ

        2. ทำให้ผู้คนและสัตว์เลี้ยงบาดเจ็บล้มตายและสูญหาย

        3. ทำให้พื้นที่เกษตรและพืชผลทางการเกษตรเสียหาย

        4. เส้นทางคมนาคมต่าง ๆ ถูกทำลาย ซึ่งต้องใช้เงินจำนวนมากในการซ่อมแซมให้ดีดังเดิม นอกจากนี้ เส้นทางคมนาคมที่​ชำรุดอาจถูกปิด ทำให้การสัญจรไปมาได้รับความยากลำบาก

แหล่งเรียนรู้เพิ่มเติม

ชื่อผลงาน : โครงงานสังคมศึกษา เรื่อง การศึกษาพื้นที่เสี่ยงต่อการพังทลายของตลิ่งริมฝั่งแม่น้้าชีด้วยกระบวนการทาง

ภูมิศาสตร์

รางวัล : ครูที่ปรึกษารางวัลรองชนะเลิศอันดับ 1 ระดับประเทศ โครงงานสังคมศึกษา ระดับมัธยมศึกษาที่ 4-6

งานมหกรรมการจัดการศึกษาท้องถิ่น ระดับประเทศ ครั้งที่ 11 ประจ้าปี 2562

การทดลองเกี่ยวกับธรณีสัณฐาน

ที่เกิดในระบบการท้างานของธารน้้าด้วย

โต๊ะทดลองกระแสน้้า (Stream Table)

กรมทรัพยากรธรณี

https://www.dmr.go.th/

กองเฝ้าระวังแผ่นดินไหว กรมอุตุนิยมวิทยา ​https://earthquake.tmd.go.th/

ทบทวนความรู้

ธรณีวิทยาโครงสร้าง

https://www.kruamornphan.com/games/Landforms/index.html

การแปรสัณฐานของเปลือกโลก

https://www.kruamornphan.com/games/TectonicPlates/index.html

สนุกคิดสนุกทำ

กิจกรรมที่ 1 ให้นักเรียนดูคลิปการทดลองต่อไปนี้และแล้วสรุปองค์ความรู้ลงสมุดโดยใช้กระบวนการทางภูมิศาสตร์ ดังนี้

1) ถามเชิงภูมิศาสตร์ 2) การรวบรวมข้อมูล 3) การจัดการข้อมูล 4) การวิเคราะห์ข้อมูล 5) การสรุปเพื่อหาคำตอบ

Geophysical Classroom Experiments : Plate Tectonics

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=aI8Mf83ECaM

กิจกรรมที่ 2

• ให้นักเรียนกลุ่มละ 4-5 คน ให้แต่ละกลุ่มศึกษาภัยพิบัติทางธรณีภาค ที่สนใจ 1 เรื่อง
• ร่วมกันวิเคราะห์และออกแบบกิจกรรมการทดลอง ตามกระบวนการทางภูมิศาสตร์
• นำเสนอผลงาน และคลิปวิดีโอการทดลอง ผ่านแอพพลิเคชัน CANVA
• ใช้วัสดุในการทำการทดลองโดยใช้หลักความพอเพียง และใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในท้องถิ่น

tiwaaa@watklang.ac.th

tiwaaa@watklang.ac.th

line กลุ่มวิชาสังคมศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5

เพจเพสบุ๊ค Kru Amornphan

ทดสอบหลังเรียน

• แบบทดสอบจำนวน 10 ข้อ
• ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุดเพียงข้อเดียว
• ให้นักเรียนคลิ๊กปุ่ม start เพื่อเริ่มทำแบบทดสอบ