สถานการณ์ปัญหา

แหล่งเรียนรู้

1) คำจำกัดความ อุทกภัยเป็นภัยที่เกิดจากน้ำในลำน้ำ แอ่งน้ำ ทะเลสาบ ไหลล้น ตลิ่ง หรือน้ำท่วมฉับพลันในพื้นที่หนึ่งเป็นระยะ​เวลาสั้นหรือเป็นครั้งคราว เนื่องจากมีฝนตกหนัก หรือหิมะละลาย ส่งผลให้เกิดความเสียหายต่อพื้นที่เกษตร ชีวิตและทรัพย์สิน​ของประชาชน

2) ประเภทของอุทกภัย แบ่งได้ ดังนี้

2.1) น้ำท่วมฉับพลันหรือน้ำป่าไหลหลาก เกิดขึ้นเนื่องจากฝนตกหนักในบริเวณ ต้นน้ำที่มีความลาดชัน หรือในที่ลาดเชิง​เขาที่มีเทือกเขาสูงชัน เมื่อฝนตกหนักบนภูเขา ดิน และ ต้นไม้ไม่สามารถดูดซับน้ำได้หมด ปริมาณน้ำจำนวนมากจึงไหลอย่าง​รวดเร็วลงสู่พื้นที่ต่ำกว่า ความรุนแรงและความเร็วของกระแสน้ำทำให้เกิดความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สิน

2.2) น้ำท่วมขัง เกิดขึ้นจากปริมาณน้ำสะสมจำนวนมากที่ไหลบ่าในแนวระนาบ จากที่สูงไปยังที่ต่ำเข้าท่วมบ้านเรือน พื้นที่​การเกษตรได้รับความเสียหาย หรือเกิดน้ำท่วมขัง เนื่องจากฝนตกหนักต่อเนื่อง มวลน้ำไม่สามารถระบายออกได้ทัน หรือมีสิ่ง​กีดขวางทางน้ำไหล เช่น น้ำท่วมขังในเขตเมือง หรือเกิดน้ำทะเลหนุนสูงในพื้นที่ใกล้ชายฝั่ง

2.3) น้ำล้นตลิ่ง เกิดจากปริมาณน้ำจำนวนมากที่เกิดจากฝนตกหนักต่อเนื่อง ที่ไหลลงสู่ลำน้ำ หรือแม่น้ำมีปริมาณมากจนระบายสู่​ลุ่มน้ำด้านล่าง หรือออกสู่ทะเลไม่ทัน ทำให้ เกิดสภาวะน้ำล้นตลิ่ง

"น้ำท่วมปี 54" อดีตที่ยากจะลืม

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=L8i3AOiG5ZM

3) สาเหตุการเกิดอุทกภัย  มีทั้งสาเหตุจากธรรมชาติและจากมนุษย์ ดังนี้ 3.1) สาเหตุจากธรรมชาติ ที่สำคัญ ได้แก่

1. ฝนตกหนักจากพายุฝนฟ้าคะนอง เป็นพายุที่เกิดติดต่อกันหลายชั่วโมง มีปริมาณฝนตกหนัก ทำให้เกิดน้ำท่วมในพื้นที่ต่ำ ​มักเกิดในช่วงต้นฤดูฝนหรือฤดูร้อน

2. ฝนตกหนักจากพายุหมุนเขตร้อน เมื่อพายุเคลื่อนขึ้นฝั่งจะเกิดน้ำท่วม เป็นบริเวณกว้าง รวมถึงทำให้เกิดคลื่นพายุซัดฝั่ง

3. อิทธิพลจากลมมรสุม เป็นการหมุนเวียนของลมที่พัดมาตามฤดู พัดเอา ความชื้นจากมหาสมุทรขึ้นสู่ชายฝั่ง

4. น้ำทะเลหนุน เมื่อน้ำที่ไหลลงมาตามแม่น้ำมีปริมาณมาก หรือช่วงเวลา ที่ระดับน้ำทะเลหนุนสูงเกินกว่าปกติ ทำให้น้ำไม่อาจ​ไหลลงสู่ทะเล ทำให้เกิดน้ำล้นตลิ่งหรือน้ำท่วมได้

3.2) สาเหตุจากมนุษย์ ที่สำคัญ ได้แก่

1. การตัดไม้ทำลายป่า เมื่อฝนตกหนักจะทำให้น้ำไหลเร็วและแรงจนก่อให้เกิดน้ำท่วมฉับพลัน หรือน้ำท่วมเฉพาะพื้นที่ และ​เป็นสาเหตุของดินถล่มด้วย

2. การขยายเขตเมืองรุกล้ำพื้นที่ลุ่มต่ำทำให้ไม่มีพื้นที่รับน้ำ

3. การสร้างสิ่งก่อสร้างกีดขวางทางน้ำและมีระบบการระบายน้ำไม่เพียงพอทำให้น้ำระบายได้ช้า เอ่อล้น และเกิดปัญหาน้ำท่วม

4. การจัดการน้ำที่ขาดประสิทธิภาพ โดยเฉพาะพื้นที่ท้ายเขื่อนหรืออ่างเก็บน้ำ

4) การกระจายการเกิดอุทกภัยของโลก

แผนที่แสดงพื้นที่เสี่ยงการเกิดอุทกภัยของโลก

ที่มา : www.mapsontheweb.zoom-maps.com

จากแผนที่ อุทกภัยมักเกิดขึ้นในพื้นที่บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำและที่ราบใกล้ชายฝั่ง ซึ่งเป็นพื้นที่เสี่ยงต่อการเกิดอุทกภัย​มากที่สุด แต่ในพื้นที่อื่น ๆ ก็มีโอกาสเกิดอุทกภัยได้เช่นกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้าพื้นที่ดังกล่าวฝนตกหนักต่อเนื่องเป็นเวลา​นาน ประเทศบังกลาเทศมีแนวโน้ม ที่มีความเสี่ยงต่อการถูกน้ำท่วมมากที่สุดในโลก เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศเป็น​ที่ราบลุ่ม แม่น้ำ ทั้งยังตั้งอยู่ระหว่างเชิงเขาหิมาลัยและมหาสมุทรอินเดีย และเผชิญกับฤดูมรสุมที่ยาวนาน เป็นสาเหตุสำคัญ​ของการเกิดฝนตกหนัก

นอกจากนี้ บริเวณพื้นที่ชายฝั่งด้านตะวันออกทั้งหมดของภาคพื้นทวีปจะเสี่ยงต่อการ เกิดอุทกภัยมากกว่าพื้นที่ชายฝั่ง​ด้านตะวันตก เพราะพายุหมุนเขตร้อนทั้งหมดจะเคลื่อนตัว ในมหาสมุทรจากทางตะวันออกไปทางตะวันตก ทำให้พื้นที่ฝั่ง​ตะวันออกได้รับแรงปะทะมากกว่า บริเวณเชิงเขาของเทือกเขาใหญ่ทุกแห่งเป็นพื้นที่เสี่ยงต่อการเกิดอุทกภัยเช่นกัน

ประเทศไทยมีพื้นที่เสี่ยงอุทกภัยเกือบทั่ว​ประเทศ ระดับความรุนแรงและความเสียหายแตกต่าง​กันไปตามสภาพทางภูมิศาสตร์ เช่น  ภาคเหนือตอนบน​มีสภาพภูมิประเทศเป็นภูเขาสูงสลับที่ราบ ทำให้ประสบ​ภัยน้ำท่วมฉับพลัน  ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอน​กลางเป็นที่ราบลุ่มอุทกภัยจะเกิดจากน้ำท่วมขังและน้ำ​ล้นตลิ่ง ภาคกลางพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำ

อุทกภัยที่เกิดขึ้นเกิดจากน้ำท่วมขัง น้ำเหนือไหล​บ่า น้ำทะเลหนุน ส่วนภาคใต้มีทะเลขนาบทั้งสองฝั่ง ได้​รับอิทธิพลจากลมมรสุมและพายุหมุนเขตร้อน ทั้งยังมี​ภูเขาสูงวางตัวแนวเหนือ -ใต้ ทำให้ภาคใต้ประสบ​อุทกภัยจากฝนตกหนัก น้ำทะเลหนุนสูง และน้ำท่วมฉับ​พลันจากฝนที่ตกบริเวณที่ลาดเชิงเขาและที่ลุ่มชายฝั่ง

แผนที่แสดงพื้นที่ประสบภัยน้ำท่วม ประเทศไทย เนื่องจากพายุ​โซนร้อน "เซินกา" วันที่ 24 - 29 กรกฎาคม 2560

5) ภัยต่าง ๆ ที่เกิดจากอุทกภัยรุนแรง มีดังนี้

1. น้ำป่าไหลหลาก ทำให้บ้านเรือน สิ่งปลูกสร้างถูกน้ำทำลาย รวมทั้ง​เกิดการสูญเสียชีวิตและผู้คนได้รับบาดเจ็บ

2. เกิดแผ่นดินถล่ม ในพื้นที่ที่มีความลาดชันมาก เมื่อฝนตกหนักดินที่​มีความชื้นสูงจะเลื่อนไหลไปตามความลาดชัน ต้นไม้ เศษหินจะเลื่อนตามไป​ด้วย หมู่บ้าน สิ่งก่อสร้างต่าง ๆ และพื้นที่ทางการเกษตรได้รับความเสียหาย

3. ภัยจากไฟฟ้าดูดหรือไฟฟ้ารั่ว ภัยจากไฟฟ้าดูดในช่วงน้ำท่วมเป็น​อันตรายใกล้ตัว มักเกิดขึ้นในที่พักอาศัยของประชาชน โดยเฉพาะอาคารชั้น​เดียวมีความเสี่ยงน้ำท่วมปลั๊กไฟได้ง่าย ทำให้ไฟฟ้ารั่วไหลเป็นอันตรายต่อ​ชีวิต

4. ภัยจากสัตว์ร้าย เมื่อเกิดภาวะน้ำท่วม สัตว์จะหนีน้ำเข้ามาอยู่อาศัย​ตามบ้านเรือน รวมถึงสัตว์มีพิษที่เป็นอันตรายต่อชีวิตมนุษย์ เช่น จระเข้  งู ​ตะขาบ แมงป่อง

5. มลพิษทางน้ำ จากน้ำเน่าเสียที่เกิดจากการขังของน้ำในบ้านเรือน​หรือชุมชนเป็นเวลานาน อาจทำให้เกิดการระบาดของโรคที่มากับน้ำ เช่น  ​น้ำกัดเท้า อหิวาตกโรค

6. ความเสียหายทางเศรษฐกิจ เนื่องจากระหว่างเกิดอุทกภัย  ​ระบบการสื่อสารและสาธารณูปโภคต่าง ๆ ได้รับความเสียหาย เส้นทาง​คมนาคมถูกตัดขาด อาคารบ้านเรือนและสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ ถูกน้ำพัดทำลาย

1) คำจำกัดความ  ไฟป่าเป็นไฟที่เผาไหม้เชื้อเพลิง​ในป่าและลุกลามโดยไม่มีขอบเขต เชื้อเพลิง​ธรรมชาติที่ถูกเผาไหม้ ได้แก่ เศษไม้ ปลายไม้ ​ลูกไม้ หญ้า เศษวัชพืช ไม้พุ่ม และต้นไม้

2) กระบวนการเกิดไฟป่า การเกิดไฟป่าเป็นผลมา จากกระบวนการทางเคมี ​โดยเกิดจากการรวมกันของปัจจัยที่มีอยู่ตาม ธรรมชาติ 3 ปัจจัย ได้แก่ เชื้อ​เพลิง ออกซิเจน และความร้อน ที่เรียกว่า “สามเหลี่ยมไฟ” (fire triangle)

สามเหลี่ยมไฟ

2.1) เชื้อเพลิง สมบัติของเชื้อเพลิงมีอิทธิพลต่อการติดไฟแตกต่างกัน ได้แก่  ความชื้นของเชื้อเพลิง เชื้อเพลิงที่มีความชื้นต่ำ ​ย่อมติดไฟได้ง่ายและลุกลามเร็วกว่าเชื้อเพลิงที่มีความชื้นสูง ขนาดของเชื้อเพลิง เชื้อเพลิงขนาดเล็กจะลุกไหม้ได้เร็วและง่ายกว่า​เชื้อเพลิงขนาดใหญ่  ปริมาณของเชื้อเพลิง  หากมีเชื้อเพลิงจำนวนมากจะติดไฟและลุกลามได้เร็ว และความต่อเนื่องของ เชื้อ​เพลิง หากเชื้อเพลิงอยู่ติดชิดกัน ไฟย่อมลุกลามต่อเนื่องได้เร็ว

2.2) ออกซิเจน เป็นแก๊สที่เป็นองค์ประกอบหลักของอากาศโดยทั่วไป ในป่าจะมีออกซิเจนกระจายอยู่อย่างสม่ำเสมอ  ​อย่างไรก็ตาม  ปริมาณและสัดส่วนของออกซิเจนในอากาศในป่า ณ บริเวณอื่น ๆ อาจเปลี่ยนแปลงได้บ้างตามการผันแปรของ​ความเร็วและทิศทางลม

2.3) ความร้อน แหล่งความร้อนที่ทำให้เกิดไฟป่าแบ่งเป็น 2  ประเภท  คือ แหล่งค วามร้อนจากธรรมชาติ  เช่น  ฟ้าผ่า  ​การเสียดสีของกิ่งไม้  การรวมแสงอาทิตย์ผ่านหยดน้ำค้าง  ภูเขาไฟปะทุ  และแหล่งความร้อนจากมนุษย์ซึ่งเกิดจากการจุดไฟใน​ป่าด้วยสาเหตุต่าง ๆ

3) ประเภทของไฟป่า แบ่งตามประเภทเชื้อเพลิงที่ถูกเผาไหม้เป็น 3 ประเภท ดังนี้

4) สาเหตุการเกิดไฟป่า  แบ่งได้ ดังนี้

4.1) สาเหตุจากธรรมชาติ มีดังนี้

1. ฟ้าผ่า เป็นสาเหตุสำคัญของการเกิดไฟป่าในเขตอบอุ่นของต่างประเทศ เช่น ในสหรัฐอเมริกาและแคนาดา  ​มีทั้งฟ้าผ่าแห้ง คือ ฟ้าที่ผ่าในขณะที่ไม่มีฝน และฟ้าผ่าเปียก เกิดขึ้นในฤดูร้อนที่เกิดพายุฝนฟ้าคะนอง

2. กิ่งไม้เสียดสีกัน เกิดขึ้นในพื้นที่ป่าที่มีไม้ขึ้นอย่างหนาแน่น และมีสภาพอากาศร้อนและแห้งจัด มีกระแสลม​แรง เช่น ในป่าไผ่ ป่าสน

3. การปะทุของภูเขาไฟ

4. ภาวะภัยแล้งจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของโลก เป็นอีกสาเหตุที่ทำให้เกิดไฟป่าบ่อยขึ้น เนื่องจาก​มีระยะเวลาเกิดความแห้งแล้งถี่มากขึ้น

4.2) สาเหตุจากมนุษย์ มีดังนี้

1. การเผาป่าเพื่อเก็บหาของป่า  การล่าสัตว์เป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดไฟป่ารุนแรงมากที่สุด เพื่อให้ป่าโล่งจะได้​เข้าพื้นที่ป่าได้สะดวก สัตว์ป่าหนีไฟออกมาให้ล่าได้ง่าย 

2. การเผาไร่หรือเศษพืชเกษตร เพื่อกำจัดวัชพืชหรือเศษซากพืชที่เหลือจากการเก็บเกี่ยว เพื่อเตรียมพื้นที่เพาะ​ปลูกในรอบต่อไป

3. ความประมาทในการเข้าใช้พื้นที่หรือพักแรมในป่า มีการก่อกองไฟแล้ว ลืมดับ หรือดับไม่สนิท

5) การกระจายการเกิดไฟป่าของโลก

แผนที่แสดงพื้นที่เสี่ยงการเกิดไฟป่าของโลก

ที่มา : https://firms.modaps.eosdis.nasa.gov/map/

จากแผนที่ พบว่าบริ่วณที่มีโอกาสในการเกิดไฟป่าไดมากกว่าส่วนอื่น ๆ ของโลกได้แก่ ทวีปอเมริกาเหนือ ใน​สหรัฐอเมริกา แคนาดา ทวีปอเมริกาใต้ เช่น บราซิล อาร์เจนตินาอุรุกวัย ทวีปแอฟริกา เช่น แองโกลา คองโก แทนซาเนีย ​แซมเบีย เนื่องจากพื้นที่ดังกล่าวอยู่ในเขตอบอุ่น และมีกระแสนํ้าเย็นไหลผ่าน ทําให้ปริมาณไอนํ้าในบรรยากาศน้อย มี​ความแห้งแล้งมากยิ่งขึ้น เช่น กระแสนํ้าเย็นเบงเกวลาไหลเลียบชายฝั่งด้านตะวันตกของทวีปแอฟริกา

กระแสนํ้าเย็นเปรูไหลเลียบชายฝั่งด้านตะวันตก​ของทวีปอเมริกาใต้ ความแห้งแล้งจึงทําให้พื้นที่​ดังกล่าวมีโอกาสเสี่ยงเกิดไฟป่าจากสาเหตุทาง​ธรรมชาติได้มากกว่าปกติ

ไฟป่าในประเทศไทยเกิดจากการกระทํา​ของมนุษย์เป็นหลักและบางส่วนเกิดจาก​ธรรมชาติ ในช่วงเดือนพฤศจิกายน - เมษายน ​เป็นช่วงที่มีสถิติการเกิดไฟป่าสูง เพราะสภาพ​อากาศแห้ง ต้นไม้ผลัดใบและหญ้าแห้งตายจํา​นวนมาก เมื่อเกิดไฟป่าจึงลุกลามอย่างรวดเร็ว​โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงเดือนกุมภาพันธ์- ​เมษายน เป็นช่วงที่มีจุดความร้อนจํานวนมาก ​จึงเสี่ยงต่อการเกิดไฟป่าสูง โดยเฉพาะพื้นที่​บริเวณภาคเหนือและภาคตะวันตกเสี่ยงต่อการ​เกิดไฟป่าสูง ขณะที่พื้นที่ภาคตะวันออก-เฉียง​เหนือ ภาคตะวันออก และภาคใต้ เสี่ยงต่อการ​เกิดไฟป่ารองลงมาตามลําดับ

แผนที่แสดงพื้นที่เสี่ยงการเกิดไฟป่าในประเทศไทย

ที่มา : ส่วนควบคุมไฟป่า สํานักป้องกัน ปราบปราม และ

ควบคุมไฟป่า กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

6) ภัยต่าง ๆ ที่เกิดจากไฟป่ารุนแรง มีดังนี้

1. ปัญหาหมอกควัน ก่อให้เกิดสภาวะอากาศเป็นพิษ  ทำลายสุขภาพของมนุษย์  โดยเฉพาะโรคระบบทางเดิน​หายใจ นอกจากนี้ ควันไฟยังบดบังแสงอาทิตย์ ส่งผลต่อทัศนวิสัยในการขับขี่  บางครั้งทำให้เครื่องบินไม่สามารถลงจอดได้  ​ส่งผลให้เกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจ และลดความสวยงามของภูมิประเทศทางธรรมชาติ

2. พื้นที่ป่าและพรรณไม้ถูกเผาไหม้ ไม้พุ่มและทุ่งหญ้าถูกทำลาย ต้นไม้เกิดแผลไฟไหม้และทำให้ต้นไม้ตาย อย่างไร​ก็ตาม ในระยะยาวไฟป่าอาจมีประโยชน์ทำให้เกิดทุ่งหญ้าแทนพื้นที่ป่าได้ หรือพรรณไม้หลายชนิดอาจปรับตัวจากการถูก​ไฟป่าเผา จนกลายเป็นระบบนิเวศใหม่

3. ทำให้หน้าดินเปิดโล่ง จากการที่ไฟป่าเผาทำลายสิ่งปกคลุมดิน ทำให้ดินเสื่อมสภาพ เมื่อมีฝนตก หน้าดินไม่มีสิ่ง​ปกคลุมทำให้น้ำไหลบ่าไปบนหน้าดิน เกิดการพังทลายของดินตะกอนดินไหลลงสู่แหล่งน้ำทำให้ลำน้ำตื้นเขินและคุณภาพ​น้ำเสื่อมโทรมลง

4. สัตว์ป่าลดลงและเกิดการอพยพของสัตว์ป่า เนื่องจากแหล่งอาหาร แหล่งน้ำและที่อยู่อาศัยถูกทำลาย

3 สาเหตุ "ไฟป่า ฮาวาย" โหมรุนแรง

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=GLOMCReN5qQ

1) คำจำกัดความ ภัยแล้งเป็นภัยที่เกิดขึ้นจากการที่มีฝนตกน้อยกว่า​ปกติต่อเนื่อง เป็นเวลานาน ำให้เกิดการขาดแคลนน้ำใช้เพื่อการอุปโภค​บริโภคและการเกษตร ความรุนแรงของ ช่วงฝนแล้งนั้นขึ้นอยู่กับ​ความชื้นในอากาศ ระยะเวลาที่เกิดความแห้งแล้ง และขนาดของพื้นที่ ​ที่ได้รับผลกระทบ

2) กระบวนการเกิดภัยแล้ง  มีดังนี้

• ในช่วงฤดูฝนเกิดฝนแล้ง หรือเกิดฝนทิ้งช่วงเป็นระยะเวลานาน ทำให้ปริมาณฝน เฉลี่ยต่ำกว่าค่าปกติ เช่น มีฝนตกน้อยกว่า ​1 มิลลิเมตรติดต่อกันเกิน 15 วัน

• พื้นที่นอกเขตชลประทานขาดแคลนน้ำเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์ และใช้ ในครัวเรือน

• พื้นดินแห้ง พืชขาดน้ำนานจะเหี่ยวและล้มตาย สัตว์เลี้ยงต้องย้ายไปหาแหล่งน้ำ

• ระดับน้ำใต้ดินลดลง ต้นไม้ ใหญ่จะเหี่ยวเฉา พื้นที่โล่งที่พืชล้มตายไปแล้ว ดินแตก ระแหง เช่น ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของ​ประเทศไทยที่มีเกลือหิน (rock salt) อยู่ใต้ดินนั้น บริเวณผิวหน้าดินจะมีขี้เกลือตกกระฉาบอยู่ตามพื้นดิน

3) ประเภทของภัยแล้งภัยแล้ง มี 3 ประเภท ดังนี้

3.1) ภัยแล้งทางอุตุนิยมวิทยา (meteorological drought) เป็นภัยแล้งที่เกิดขึ้น เนื่องจากปริมาณฝนโดยเฉลี่ยมีปริมาณน้อย​กว่าค่าเฉลี่ย เมื่อเปรียบเทียบกับค่าเฉลี่ยของช่วงระยะ เวลายาวนานในอดีต

3.2) ภัยแล้งทางการเกษตร (agricultural drought) เป็นภัยแล้งที่ความชื้นในดิน ไม่เพียงพอที่พืชจะนำไปใช้ประโยชน์ได้ โดย​เปรียบเทียบจากผลผลิตของพืชที่ปลูกในสภาวะที่พืช ใช้น้ำปกติ หากผลผลิตที่ได้ ในช่วงเวลานั้นมีปริมาณน้อยกว่าโดยเฉลี่ยแล้ว ​อาจมีสาเหตุจากน้ำ ในดินขาดแคลน ทำให้ปริมาณและผลผลิตทางการเกษตรลดน้อยลง

3.3) ภัยแล้งทางอุทกวิทยา (hydrological drought) เป็นภัยแล้งที่ปริมาณน้ำ ในแม่น้ำ หนอง บึง ทะเลสาบ รวมถึงอ่างเก็บน้ำ​ลดลง มีระดับต่ำกว่าปกติ และระดับน้ำใต้ดินก็มี ระดับลดลงต่ำกว่าปกติ

4) สาเหตุการเกิดภัยแล้ง  มีดังนี้

4.1) เกิดการผันแปรของสภาพอากาศ ฝนไม่ตกตามฤดูกาล ตกน้อย ทิ้งช่วง ทำให้มีน้ำกักเก็บในแหล่งน้ำน้อย ในฤดูแล้งที่​อากาศร้อนการระเหยของน้ำจะมีมากขึ้น ทำให้น้ำในแหล่งน้ำลดระดับจนถึงภาวะวิกฤต

4.2) ความผิดปกติของตำแหน่งร่องมรสุม ทำให้มีฝนตกในพื้นที่น้อยกว่าปกติ หรือความผิดปกติเนื่องจากพายุหมุนเขตร้อน​ก่อตัวเคลื่อนที่ผ่านมาน้อยกว่าปกติ

4.3) ขาดแหล่งกักเก็บน้ำที่เพียงพอในช่วงภัยแล้ง ซึ่งอาจเกิดจากข้อจำกัดทางภูมิประเทศ  หรือแหล่งน้ำได้รับการพัฒนาที่ไม่​เหมาะสม มีขนาดเล็กเกินไป นำมาใช้ประโยชน์ไม่เพียงพอ หรือบางแห่งอยู่ไกลจากชุมชนเกินไป

4.4) การตัดไม้ทำลายป่า ทำให้ขาดความชุ่มชื้นและซึมซับเก็บน้ำ ซึ่งมีผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบของภูมิ​อากาศ เช่น ความชื้น อุณหภูมิ

4.5) ความต้องการใช้น้ำเพิ่มขึ้น จากจำนวนประชากรที่มากขึ้น ทำให้น้ำมีปริมาณลดน้อยลงอย่างมาก

5) การกระจายการเกิดภัยแล้งของโลก

แผนที่แสดงพื้นที่เสี่ยงการเกิดภัยแล้งของโลก

ที่มา : www.researchgate.net/publication/303312551

จากแผนที่ จะเห็นว่าในภูมิอากาศเขตร้อนและเขตอบอุ่นของทวีปต่าง ๆ มีระดับความรุนแรงของภัยแล้งแตกต่างกันตาม​ช่วงระยะเวลาเกิดฝนแล้งและฝนทิ้งช่วง ซึ่งเป็นผลจากปรากฏการณ์เอลนีโญ พื้นที่ประสบภัยแล้ง เช่น ทวีปเอเชียในประเทศ​อินเดีย เกิดภัยแล้งจากแผนที่แสดงพื้นที่เสี่ยงภัยแล้งในประเทศไทย ฝนตกน้อย และไม่ตกเลยในช่วงต้นเดือนเมษายน - ​พฤษภาคม พ.ศ. 2559 ทวีปออสเตรเลียและโอเชียเนียในรัฐนิวเซาท์เวลส์และรัฐแถบชายฝั่งตะวันออกของประเทศออสเตรเลีย ​ไม่มีฝนตกในช่วงเดือนสิงหาคม - ต้นกันยายน พ.ศ. 2561 ทวีปแอฟริกาเผชิญภัยแล้งรุนแรงที่สุดในรอบ 40 ปี บริเวณจะงอย​แอฟริกา ช่วงกลาง พ.ศ. 2565

จะงอยแห่งแอฟริกาเผชิญภัยแล้งรุนแรงที่สุดในรอบ 40 ปี

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=9f1bKKOZJUc

ภัยแล้งในประเทศไทยส่วนใหญ่เกิดจาก ฝนตกน้อยกว่าปกติ หรือเกิดฝนทิ้งช่วงในฤดูฝน โดยจะเกิดใน 2 ช่วง ได้แก่ ​ช่วงฤดูหนาวต่อเนื่องฤดูร้อน เริ่มจากครึ่งหลังของเดือนตุลาคมเป็นต้นไป บริเวณประเทศไทยตอนบนมีปริมาณฝนลดลงจน​เข้าสู่ฤดูฝนในช่วงกลางเดือนพฤษภาคมของปีถัดไป ภัยลักษณะนี้เกิดประจําทุกปี และช่วงกลางฤดูฝน ประมาณปลายเดือน​มิถุนายน - กรกฎาคม มีฝนทิ้งช่วงเกิดขึ้น ภัยแล้งลักษณะนี้เกิดขึ้นในบางบริเวณ เช่น ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนกลาง​ภาคเหนือ ภาคตะวันตก เนื่องจากเป็นบริเวณที่อิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้เข้าไปไม่ถึง

6) ภัยต่าง ๆ ที่เกิดจากภัยแล้งรุนแรง มีดังนี้

1. ขาดแคลนนน้ำสำหรับใช้ ในการอุปโภคบริโภค การเกษตร การประมง ปศุสัตว์ ระบบนิเวศ และการผลิตพลังงาน​จากน้ำ

2. สิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศแหล่งน้ำตายและสูญพันธุ์  ก่อให้เกิดความเสียหายต่อถิ่นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าตามมา

3. เกิดไฟป่า เนื่องจากสภาพอากาศที่ร้อนและแล้งจัด

4. สร้างความเสียหายทางเศรษฐกิจ เพราะกระบวนการผลิตทั้งภาคเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมได้รับความเสีย​หาย ทำให้ผลผลิตไม่เพียงพอต่อการบริโภค

แหล่งเรียนรู้เพิ่มเติม

ชื่อผลงาน : สื่อภูมิสารสนเทศ เรื่อง ภัยพิบัติธรรมชาติในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

รางวัล : ครูที่ปรึกษารางวัลชนะเลิศ ระดับประเทศ การประกวดสื่อภูมิสารสนเทศ ครั้งที่ 4

จัดโดยสำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศ และภูมิสารสนเทศ (องค์การมหาชน) GISTDA

กรมชลประทาน

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์

https://www.dmr.go.th/

กรมอุตุนิยมวิทยา

กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม

https://earthquake.tmd.go.th/

ทบทวนความรู้

จะทำอย่างไรเมื่อเกิดไฟป่า

https://wordwall.net/th/resource/73980299

สนุกคิดสนุกทำ

กิจกรรมที่ 1 ให้นักเรียนดูคลิปการทดลองต่อไปนี้และแล้วสรุปองค์ความรู้ลงสมุดโดยใช้กระบวนการทางภูมิศาสตร์ ดังนี้

1) ถามเชิงภูมิศาสตร์ 2) การรวบรวมข้อมูล 3) การจัดการข้อมูล 4) การวิเคราะห์ข้อมูล 5) การสรุปเพื่อหาคำตอบ

Weather Experiment: Creating your own 'thunderstorm'

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=aI8Mf83ECaM

กิจกรรมที่ 2

• ให้นักเรียนกลุ่มละ 4-5 คน ให้แต่ละกลุ่มศึกษาภัยพิบัติทางชีวภาค ที่สนใจ 1 เรื่อง
• ร่วมกันวิเคราะห์และออกแบบกิจกรรมการทดลอง ตามกระบวนการทางภูมิศาสตร์
• นำเสนอผลงาน และคลิปวิดีโอการทดลอง ผ่านแอพพลิเคชัน CANVA
• ใช้วัสดุในการทำการทดลองโดยใช้หลักความพอเพียง และใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในท้องถิ่น

tiwaaa@watklang.ac.th

tiwaaa@watklang.ac.th

line กลุ่มวิชาสังคมศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5

เพจเพสบุ๊ค Kru Amornphan

ทดสอบหลังเรียน

• แบบทดสอบจำนวน 10 ข้อ
• ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุดเพียงข้อเดียว
• ให้นักเรียนคลิ๊กปุ่ม start เพื่อเริ่มทำแบบทดสอบ